De geschiedenis van Siddeburen

Algemeen
Siddeburen (Gronings: Sibboern) is een dorp in de gemeente Midden-Groningen. In 2021 telt het dorp volgens het CBG 3.205 inwoners.

Het is daarmee qua inwoneraantal het grootste dorp van de toenmalige gemeente Slochteren. Siddeburen behoort vanouds tot de landstreek Duurswold. Van 1811 tot 1826 is Siddeburen de hoofdplaats van een afzonderlijke gemeente, waarna het opgaat in de gemeente Slochteren[w].

De oorspronkelijke naam van Siddeburen is Sigerdachurcke, welke we kunnen vertalen als 'kerk van Sigerd'. Hierna volgen 21 andere benamingen waaruit uiteindelijk de huidige plaatsnaam is ontstaan.

Ansichtkaart: Dorpsgezicht Siddeburen. Foto: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen
Klik op de foto voor een vergroting.

Geschiedenis

Vondsten uit de prehistorie tonen aan dat er circa 4500 jaar geleden al mensen geweest zijn in Siddeburen, die er ook gewoond hebben. In totaal worden in Siddeburen en directe omgeving 79 voorwerpen uit de Steentijd gevonden, waarvan 14 binnen een straal van ongeveer 800 meter direct aan de zuidkant van het dorp. Het toponiem Hondswarf of Hanebulten bij Wilderhof verwijst mogelijk naar een verdwenen hunebed[w].

Siddeburen is - net als het nabijgelegen Wagenborgen - ontstaan in de achtste, negende of tiende eeuw als een randveenontginning{w}.

In tegenstelling tot de rest van Duurswold ontbreken in de dorpskern de kilometerslange opstrekkende heerden. In plaats daarvan bevinden zich hier meerdere ontginningsblokken achter elkaar, met een esachtige verkaveling. Van noord naar zuid:

- het lage gebied ten noorden van de voormalige Molenwijk (nu een aftakking van de Damsterweg)
- Huisweren of Siddeburen-Noordzijde (nu: Akkereindenweg)
- het hooggelegen gebied tussen Oudeweg en Hoofdweg (Siddeburen-Zuidzijde)
- het hooggelegen gebied ten zuiden van de Hoofd- of Nieuweweg, tot aan de voormalige Dwarswatering
- Veendijk[w]..

Afbeelding: ansichtkaart Café 'De Hoop', H. in 't Holt, 'Ruime doorrit en stalling', 1905-1915, Hoofdweg. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Klik op de foto voor een vergroting.

Kloosterkronieken

In de dertiende-eeuwse kloosterkronieken van de abten Emo en Menko van het klooster Bloemhof te Wittewierum wordt Siddeburen vermeld als Sigerdachurke. Deze Oudfriese naam betekent 'de kerk van Sigerd'. In de veertiende eeuw wordt de plaats ook wel aangeduid met de naam Syerdeberth (1385), hetgeen 'de buurt van Sierd' betekent[W].

Later komt daarvoor in de plaats de uitgang '- buren'. Parochielijsten vermelden het dorp als Siardeberch (ca. 1475), Sidtburen (1501) en Zydtburen (1559); we vinden het verder als Sydeberch, Sydebert (1412), Sirdeberth, Sijrdeburen (1445), Sydeburen, Sydebuyren (1481), Sydeburen (1579), Siddebuiren (ca. 1660), Siddeburen (1721)[w].

Foto: Boerderij R. van Apeldoorn, Siddeburen. Uigave J.M. Smit, 1900-1905. Bron: RHC GA, Groninger arhieven, Beeldbank Groningen.
Klik op de foto voor een vergroting.

Het dorp

In het centrum van het dorp staat de hervormde kerk, gebouwd in romaanse stijl en gewijd aan de heilige Bartholoneus. Het oudste gedeelte van deze kerk dateert uit het begin van de dertiende eeuw en is te herkennen aan de grijze tufstenen. Later in de dertiende en misschien begin veertiende eeuw is de kerk uitgebreid en worden hiervoor rode bakstenen gebruikt[w].

Aan de Oudeweg staat de in 1912 gebouwde gereformeerde kerk van Siddeburen, die vrijwel dezelfde opzet heeft als de (later gebouwde) vrijgemaakte kerk in Schildwolde[w].

De buurtschap Oostwold heeft aanvankelijk een eigen parochiekerk, die omstreeks de veertiende eeuw is verdwenen. In het begin van de negentiende eeuw zijn aan de Oudeweg de restanten van een grote romanogotische kerk gevonden. Het voormalige dorp blijft ook later een zelfstandig kerspel met een eigen schooltje aan de Veendijk[w].

In het dorp Siddeburen hebben minstens twee borgen gestaan, namelijk het steenhuis van de familie Ewens (Hoofdweg 91), reeds vermeld in 1558, en het latere Ufkenshuis, dat in 1705 is gesloopt (Hoofdweg 99). De eerste is mogelijk het steenhuis van de hoofdeling Heylke Johans, dat in 1500 door de stad Groningen wordt veroverd. Ook op een omgracht perceel aan de Hoofdweg 191 heeft misschien een steenhuis gestaan[w].

In het dorp zijn verder twee kloostervoorwerken geweest: een voorwerk van Oldenklooster Feldwerd bij Holwierde, dat rond 1600 bestaat uit twee boerderijen die vlak bij de beide borgen staan, en het voorwerk Eelshuis van het klooster Oosterwierum bij Heveskes[w].

Ten zuiden van Siddeburen loopt de Siepsloot, die de grens vormt tussen Fivelingo en het Oldambt. Het bijzondere van deze middeleeuws politieke grens is dat deze tot op de dag van vandaag ook een taalgrens is. Ten zuiden van de Siepsloot wordt de Oldambtster variant van het Gronings gesproken, terwijl aan de noordkant een noordelijke variant van het Gronings wordt gesproken. Deze variant wordt eigenlijk op kleine verschillen na in het gehele Fivelingo gesproken[w].

Aan de noordkant van Siddeburen - aan weerszijden van de Woldweg – zijn vroeger twee of drie meertjes of meerstallen geweest, Dellen genoemd, die in 1765 worden gekarteerd door Theodorus Beckeringh. Rond 1800 zijn deze met behulp van poldermolens drooggelegd[w].

In het westen van de buurtschap 't Veen wordt rond 1900 baggerturf gewonnen. De baggerputten zijn drooggelegd met behulp van een tjasker.

Van 1929 tot 1942 heeft Siddeburen een station aan het Woldjerspoor - Station Siddeburen genaamd - dat van de stad Groningen naar Delfzijl loopt[w].

Ansichtkaart Siddeburen, 1920-1930, Uitgver Gebr. Waalkens. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Klik op de foto voor een vergroting.

Buurtschappen

Het kerspel Siddeburen kent vanouds ten minste vier buurtgilden: Westerklauw, Uiterbuursterklauw, Mentedaklauw en Ooster- of Hofsterklauw (cluft oostzijdt Sijdebuirster kerkhoff)[w].

De naam Menteda verwijst vermoedelijk naar een van de borgen, waarschijnlijk het steenhuis van de familie Ewens. Uiterburen omvat naast de landerijen aan de overzijde van De Groeve tevens de Akkereinden ten noordwesten van het dorp en een smalle strook land langs de Woldweg tot aan Laskwerd[w].

De vier buurtgilden fungeren destijds ook als onderdelen van het Woldzijlvest. Oostwold vormt een afzonderlijk kerspel en tevens een eigen zijlvest, het Oostwolderzijlvest[w].

Ook het meest oostelijke deel van Siddeburen (met De Zanden) valt hier onder. Net als Oostwold heeft er mogelijk ook in de buurtschap Tjuchem aanvankelijk een eigen kerk gestaan. De rechtstoel Siddeburen telt oorspronkelijk drie edele heerden: Menteda (ten oosten van het kerkhof) en Doënga, beide in Siddeburen, verder Wysinghe te Oostwold. In de 18e eeuw bestaan er nog twee: Ewens en Ufkeshuis, waarvan de rechten in handen zijn geraakt van de familie Rengers van Farmsum[w].

Rond 1700 onderscheidt men zes of zeven afzonderlijke buurtschappen:
- De Akkereinden (het noordwestelijke deel van Siddeburen) met Uiterburen
- Siddeburen-noordzijde, ook wel Huisweren genoemd, met het streekje Gaarland
- Siddeburen-zuidzijde
- Nieuweweg (nu Hoofdweg)
- Tjuchem, met Steendam en De Hole
- Ooster- en Westerzanden en Oudeweg (ook wel Leentjer genoemd). Het gebied ten noorden van de Oudeweg (met het gehucht Wilderhof) is dan ook wel bekend als Oosterweeren (ook Weringe of inde Weeren) en maakt samen met Tjuchem, De Zanden en Oostwold deel uit van het Oostwolderzijlvest
- Veendijk, met 't Veen en Oostwold (kennelijk de voortzetting van de Nieuwe- of Oostwoldjerweg)[w].

Bij de invoering van het kadaster rond 1832 worden deze buurten samengevoegd tot de secties Akker-Einden, Huisweren, Siddeburen, Tjuchem, de Zannen, Oosterweren (met De Hole en Wilderhof) en Oostwoud. Tjuchem en het nabijgelegen Steendam ontwikkelen zich in de 19e eeuw tot zelfstandige dorpen[[w].

Deze streekjes hebben hun naam later gegeven aan een handvol waterschappen en molenpolders: Tereveensterpolder (1779?, sinds 1878 Ruigsterpolder genoemd), Groote (1787/1861) en Kleine Oostwolderpolder (1787/1884), Siddebuurster-, Gaarlandster- of Loegsterpolder (1800), Zuider- (1801) en Noorderpolder in de Oosterweeren (1806/1807), Steendammerpolder (1803/1889), Ooster Tjuchemerpolder (1806), Osseweiderpolder (1807), Veensterpolder (1818), Holepolder (1854) en De Duif (1860); verder het wegwaterschap Geerland (1951). Door fusies en splitsingen ontstaan de Noordelijke en Zuidelijke Siddebuursterpolder (1879), Veentjerpolder (1923), Holepolder (1965) en Huisweersterpolder (1966)[w].

Ansichtkaart voormalige stationsgebouw. 1930-1940 (Fotografische reproductie van prentbriefkaart. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Klik op de foto voor een vergroting.

Bijzonderheden in Siddeburen

Gereformeerde kerk, Hervormde kerk, Schanspop, Kloksmeer Siddeburen, Licht- en Klankweek, Natuurloop Siddeburen, Kermis (september), jeugdhonk De Schans, Motorcross Siddeburen. De Koetsier, een bekend en belangrijk uitgaanscentrum voor party's, cafetaria en meer.

Het dorp heeft nog haar eigen volkslied, het 'Sibboerster Volkslaid' dat in 1947 is geschreven door Gerhard Tuinema (Bron: Hist. Arch. Midden-Groningen)..

Borgen

Vroeger hebben er in het dorp twee borgen gestaam, het Ufkenshuis en het Eelshuis. Op de plek van de borg Ufkenshuis, ten westen van de kerk, aan de zuidzijde van de weg, vindt men nu villa 'Schetsberg'. Aan het eind van de 16de eeuw woont Popko Ufkens op deze borg. Hij vervult als commissaris der dijken een belangrijke rol. De tweede borg is vermoedelijk het oude steenhuis van de familie Ewens, dat aan de westelijke zijde van de borg Ufkenshuis is gelegen[w].

Een combinatie van vier personen koopt destijds het gehele complex. Onder hen zijn Catharina van der Noot, weduwe van Rengers van Farmsum, en haar zoon Egbert. Het is de kopers er vermoedelijk alleen om te doen in het bezit te komen van de heerlijke rechten, zoals het jacht- en visrecht, het collatierecht en het redgerrecht, die aan deze landgoederen zijn verbonden[w].

Vermoedelijk is de borg Ufkenshuis omstreeks 1705 gesloopt. Het Eelshuis maakt in die tijd deel uit van een kerkdorp ten oosten van Siddeburen. Ook het geslacht Eelssema is aan deze borg gekoppeld[w].

De tegenwoordige kerk bestaat uit een Romaans schip van tufsteen, de beide koortraveeën en de halfronde sluiting uit afwisselende lagen tuf- en baksteen. Beide gedeelten van de kerk dateren waarschijnlijk van rond 1200 en zijn in de 13e eeuw verhoogd met baksteen en van koepelgewelven voorzien. In het kerkgebouw bevindt zich een preekstoel uit 1621 en een N.A. Lohmanorgel uit 1745. De 29 meter hoge toren, waarschijnlijk in 1832 zeven meter verlaagt, bestaat beneden uit tufsteen, in het midden uit tuf- en baksteen en bovenaan geheel uit baksteen. In deze toren hangt een luidklok uit 1832, gegoten door de gebroeders van Bergen uit Midwolda (Bron: Hist. Archief Midden-Groningen)..

Ansichtkaart dorpsgezicht Siddeburen, 1900-1905. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Dit is dezelfde foto als bovenaan dit artikel.
Klik op de foto voor een vergroting.

Siepsloot

Ten zuiden van Siddeburen loopt de Siepsloot, de grens tussen Fivelingo en het Oldambt. Deze Middeleeuws politieke grens vormt tot op de dag van vandaag ook de taalgrens. Ten zuiden van de Siepsloot spreekt men Oldambster Gronings en te noorden spreekt men de noordelijke variant van het Gronings[w].

Ansichtkaart voormalige ULO school te Siddeburen. Foto: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Klik op de foto voor een vergroting.

Siddeburen nu

Siddeburen heeft nu een levendig verenigingsleven en staat jaarlijks in de schijnwerpers met vele activiteiten. Het jaarlijks terugkerende muziekevenement Schanspop is ontstaan in 1987, na een succesvol openluchtpopfestival in 1986.

Het is destijds een initiatief van het Jongerencentrum 'de Schans', dat mede mogelijk is gemaakt door garanties van de overheid.

Sindsdien hebben ca. 200 (grote) nationale en internationale artiesten het podium betreden en +/- 290-duizend bezoekers de toegang naar het festival weten te vinden.

Het evenement vindt 30 jaar lang plaats tijdens de 'Licht- en Klankweek' van Siddeburen maar daar is na de editie in 2016 een einde aan gekomen.

Foto: Zalencentrum de Koetsier, Siddeburen. Foto: ©Jur Kuipers, 2023. In het verleden hebben hier veel bands en artiesten opgetreden en het is het ook een discotheek geweest.
Klik op de foto voor een vergroting.

Monumentale boerderij Oostwoltjerweg 5 voorkant en linkerzijde

Mumentale boerderij aan de Oostwoldjerweg 5. Voorhuis en rechterzijde van de boerderij. Groningen. Klik op de foto voor een vergroting.

Boerderij Oostwoldjerweg 5

Statige boerderij met 5 eventueel te verhuren appartementen met eigen huisnummers op een perceel van bijna 10.000m².

Middenin het bosrijke Duurswold staat aan de Oostwoldjerweg 5, net buiten de kern van Siddeburen, deze karakteristieke Oldambtster BOERDERIJ (ca. 1909). De boerderij is vanwege zijn authenticiteit en architectuurhistorische waarde geregistreerd als gemeentelijk Monument. De boerderij met bijgebouwen zijn gelegen op een perceel van bijna 10.000m² (eigen grond), met ruime parkeervoorzieningen aan zowel de voor- als achterzijde. Op het schuurdak liggen zonnepanelen, waarmee ca. 8.000kWh stroom kan worden opgewekt. De boerderij is omringd door een parkachtige, Engelse landschapstuin met o.a. een grote waterpartij en bossingels. De vrije ligging geeft een prachtig, landelijk uitzicht over de Groningse landerijen. Het dorp Siddeburen heeft een duidelijke regiofunctie. Dit, vanwege een hoogwaardig voorzieningenniveau, zowel op het gebied van de dagelijkse voorzieningen incl. onderwijs, als op recreatief gebied. Het naburige Schildmeer heeft met o.a. watersportvoorzieningen en een golfbaan, veel te bieden.

Het royale voorhuis is - alhoewel zeer authentiek - voorzien van het hedendaags wooncomfort zoals veel dak-, muur-, vloer- en glasisolatie. Ook beschikt het over centrale verwarming. De voormalige zaadzolder van het voorhuis is omstreeks 2015 ingrijpend verbouwd, waarbij een royale vijfde en zesde slaapkamer maar ook een tweede badkamer aan het voorhuis zijn toegevoegd. Tijdens deze verbouwing zijn o.a. het pannendak, de schoorsteen en de glas-in-lood vensters vervangen, waarbij de timpaan, de zijgevels en het boogvormige gevelmetselwerk constructief zijn versterkt.

Indeling boerderij
o.a. voordeur/centrale hal/entree, sfeervolle woonkamer met mooi uitzicht over de tuin, ouderslaapkamer met kastenwand, tweede slaapkamer met vaste kasten, gang met 2 aanliggende slaapkamers (of kantoorruimtes etc.), toilet, badkamer met ligbad, douche en wastafel, inpandige woonkamer/relaxruimte met vaste trap naar de verdieping, inpandige berging/garage, nette doch eenvoudige keuken met enige inbouwapparatuur en toegang tot de serre met ook hier weer fraai uitzicht, bijkeuken, kelder.

1e Verdieping: overloop met bergruimte, totaal 2 slaapkamers aan voorzijde van het huis, royale badkamer met douche, ligbad, toilet en vaste wastafel.

Totale woonoppervlakte begane grond ca. 210m²; totale woonoppervlakte 1e verdieping ca. 65m²; totaal inpandige schuur/garage: ca. 50m²; totaal schuur (overig inpandig): ca. 550m².
In de schuur zijn ook 2 appartementen gebouwd:
Appartement 1: hal, toilet, woonkamer met open keuken, 2 slaapkamers, tussenhal, badkamer met douche en vaste wastafel. (totaal ca. 89m²).
Appartement 2: gang, woonkamer met open keuken, 1 slaapkamer, badkamer met douche, toilet, vaste wastafel, bijkeuken. (totaal ca. 45m²).
In de vrijstaande schuur achter de boerderij zijn ook nog eens 2 appartement gerealiseerd:
Appartement 3: entree/hal, woonkamer met open keuken en open trap naar de verdieping, badkamer met douche, toilet, vaste wastafel, slaapzolder. (totaal ca. 73m²)
Appartement 4: entree/hal, woonkamer met open keuken en open trap naar de verdieping, badkamer met douche, toilet, vaste wastafel, slaapzolder. (totaal ca. 73m²)
In de aangebouwde schuur is ook nog een appartement aanwezig:
Appartement 5: hal, toilet, woonkamer met open keuken, badkamer, slaapzolder. (totaal ca. 85m²)
Alle 5 (te verhuren) woningen/appartementen hebben een eigen huisnummer en een eigen CV-ketel.
Het schuurgedeelte kan bijv. ook uitstekend worden gebruikt voor de verhuur van stallingruimte.

Als gevolg van de structurele huurinkomsten uit stallingruimte en de verhuur van vijf woningen/appartementen, kunnen de woonlasten voor de bewoner van het voorhuis verwaarloosbaar zijn. Het geheel wordt overigens vrij van huur- en andere gebruiksrechten geleverd. De versterking dient nog plaats te vinden.
Laatste vraagprijs € 895.000, € 1398 per vierkante meter. Het pand telt 8 kamers, waarvan 6 slaapkamers, 2 badkamers, 2 ligbaden, 2 douches en 2 woonlagen. Het pand heeft zonnepanelen. Er is een achtertuin, voortuin en zijtuin. De zijtuin is 50 meter diep en 25 meter breed. Er is een inpandige garage, voorzien van elektra, die plaats biedt aan 10 auto's. Het perceel is 9.862 m² groot en heeft een inhoud van 4.900m³.

Bron: Kamp&Koolhof, makelaars en taxateurs. Delfzijl.
Geraadpleegd 10 juni 2023.

Molen Windlust

Korenmolen 'De Windlust' in Siddeburen is een achtkante bovenkruier met stelling geweest, met geasfalteerd hout op een stenen tussen- en onderstuk en met een geasfalteerde kap. Beide roeden zijn voorzien geweeest van zelfzwichting en hebben een vlucht gehad van 68 voet.

De molen is gebouwd in 1871, als A.B. Klimp de molen verplaatst van de Oudeweg naar deze standplaats. Eigenaars zijn geweest: A.B. Klimp, sinds 1890 G. Stel, sinds 1923 T. Begeman (Stel's schoonzoon).

De molen heeft als hulpkracht een Heemaf-elektromotor van 29 pk, sinds 1936 een 20 pk Lister-motor. In 1942 staat de molen met één roede. In de oorlogsdagen van 1945 is hij erg beschadigd, stil gezet en verder verwaarloosd.

Een sloopvergunning is verleend 13 mei 1947, de molen is gedeeltelijk afgebroken in april 1948. Het onderstuk is blijven staan. In de molen bevindt zich een steen met als tekst: G.S. - G.K. -1890.

Standplaats: aan de oostzijde van het dorp, ten oosten van de Eideweg. (Mölenhörn). Coördinaten: 254,07#585,49.

Bron: GroningerMolens.nl

Klik op de foto voor een vergroting.

Noten, referenties, bronnen en literatuur:

[w] - Wikipedia, geraadpleegd 24 juni 2023, hieraan werkten o.a. mee: Romaine Bot, Muijz, Drummingman, Wutsje en Gouwenaar. Licentie: Creative Commons

- R. Alma, 'Adel en recht in Siddeburen', in: Bie 't Schild 2 (2002), nr. 1, p. 10-15.
- O.D.J. Roemeling, Patroonheiligen, priesters en predikanten in Groningen en Drenthe tot omstreeks 1640 (zeer voorlopige versie), Leeuwarden 2019, p. 779.
- Trijntje Fop; gedicht van Kees Stip (1913-2001), rtvnoord.
- RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
- Historisch Archief Midden-Groningen.
- Groninger Molens.nl
- Kamp&Koolhof, makelaars en taxateurs. Delfzijl.

Geschiedenis en Genealogie van het Groningerland

De geschiedenis van Siddeburen

Geschiedenis

Kloosterkronieken

Het dorp

Buurtschappen

Bijzonderheden in Siddeburen

Borgen

Siepsloot

Siddeburen nu

Monumentale boerderij Oostwoltjerweg 5 voorkant en linkerzijde

Molen Windlust

Noten, referenties, bronnen en literatuur:

Met medewerking van:
Foto 'het Koetshuis:' ©Jur Kuipers
Redigering: René van Rijn
Design en samenstelling: ©Harm Hillinga
Webmaster: Harm Hillinga

CONTACT INFO

De geschiedenis van Siddeburen

Geschiedenis

Kloosterkronieken

Het dorp

Buurtschappen

Bijzonderheden in Siddeburen

Borgen

Siepsloot

Siddeburen nu

Monumentale boerderij Oostwoltjerweg 5 voorkant en linkerzijde

Molen Windlust

Noten, referenties, bronnen en literatuur:

Met medewerking van: Foto 'het Koetshuis:' ©Jur Kuipers Redigering: René van Rijn Design en samenstelling: ©Harm Hillinga Webmaster: Harm Hillinga

CONTACT INFO

Met medewerking van:
Foto 'het Koetshuis:' ©Jur Kuipers
Redigering: René van Rijn
Design en samenstelling: ©Harm Hillinga
Webmaster: Harm Hillinga